Tijd voor minimal en méér
Articles
De seizoenshappening van het Antwerp Symphony Orchestra duikt dieper in het seizoensthema “Over Leven in de Stroming” en focust op het stromen van de tijd. Reflecties over cycliciteit en herhaling in muziek roepen al snel minimal music op. Het hoofdconcert van de happening brengt twee nazaten van de minimal music samen en bouwt daarrond een totaalervaring vol meeslepende muziek, onderzoek, acrobatie, licht en vertelling.
Welke grenzen willen we verleggen? Deze happening poneert twee figuren met mythologische proporties naast elkaar die door een uitvinding de wereld volkomen veranderden voor de generaties na hen. Twee perspectieven worden verkend op wat er kan gebeuren als men het verlangen naar kennis boven andere overwegingen stelt. De gevolgen van hun handelingen kunnen niet méér contrasteren. De uitvinding van Doctor Atomic leidt tot nucleaire oorlogsvoering; in een alternatieve versie zorgt de uitvinding van Icarus voor een revolutie in het ruimtereizen die uiteindelijk tot vrede leidt.
Manipuleren van de tijd
De Doctor Atomic Symphony (2007) is een woordeloze symfonie die John Adams baseerde op zijn opera Doctor Atomic (2005). Deze opera zoomt in op de cirkel rond J. Robert Oppenheimer, een van de wetenschappers die in 1945 de eerste atoomwapens ontwikkelden en testten binnen het zogenaamde Manhattan Project. Adams toont dat op minimal music geënte muziek heel dramatisch kan werken. Zijn manipulatie van de muzikale tijd is bijzonder effectief. Op cruciale momenten in het narratief lijkt de tijd te vertragen, bijvoorbeeld bij het aftellen naar de ontploffing van de bom. Dit vertragen van de tijd op emotioneel gewichtige momenten is een dankbaar dramaturgisch middel: John Adams kruipt in de gevoelswereld van de personages en focust op hun beleving van de tijd.
Wetenschap op het podium
Componist Philip Glass werkte opvallend vaak rond wetenschappelijke thema’s. Hij lijkt een bijzondere liefde te hebben voor fysici en astronomen. Zo componeerde hij naast de opera’s Einstein on the Beach, Galileo Galilei en Kepler ook de muziek voor de documentaire A Brief History of Time op basis van het werk van theoretisch natuurkundige Stephen Hawking en liet hij een figuur die doet denken aan Hawking voorkomen in de opera The Voyage. En laat het nu net een zwart gat – een van Stephen Hawkings onderzoeksfocussen – zijn dat een hoofdrol speelt in Glass’ Icarus at the Edge of Time (2010). De Belgische theoretisch natuurkundige Thomas Hertog werkte jaren met Hawking samen en documenteerde Hawkings laatste theorie in het boek On the Origin of Time. Daaruit blijkt hoezeer de twee wetenschappers bezig waren met de grotere metafysische vragen die voor hen een fundamenteel onderdeel zijn van de studie van het heelal. Hertog is daardoor de geknipte persoon om tijdens het concert bij deze twee werken een wetenschappelijke stem toe te voegen en op het podium te reflecteren op hoe we naar kennis zoeken.
In de versie van de Icarusmythe die Glass op muziek zette, vliegt Icarus niet met zelfgemaakte vleugels te dicht bij de zon, maar vliegt hij met een zelfgebouwd ruimteschip te dicht bij een zwart gat. De nieuwe Icarus stort niet neer maar komt in de toekomst terecht. Volgens regisseur Robin Witt precies waar hij thuishoort: “ahead of his time”. Tijd is niet lineair in dit verhaal. Het is precies een afwijkende beleving van tijd die kenmerkend is voor de twee verhalen in de happening. Het mag dan ook niet verwonderen dat componisten die tijd kunnen kneden, net deze verhalen kozen. Ook Hawking en Hertog herdachten ons begrip van tijd.
Visuele poëzie
Het verhaal van Icarus dat wordt verteld boven de muziek van Glass vraagt ernaar om een visuele tegenhanger te krijgen. Robin Witt brengt via zijn gezelschap The CIRCollectors vier circusartiesten mee. Zonder het verhaal van de vindingrijke Icarus te gaan uitbeelden, halen ze thema’s aan en ontwikkelen daarrond een indrukwekkende choreografie van spinnen, klimmen, steunen en verbeelden. Icarus is te herkennen in de drie vrouwelijke circusartiesten die bijgestaan door een mannelijke artiest verschillende artistieke disciplines uitoefenen. Deze kunstvorm draait net als het geüpdatete verhaal van Icarus om de vindingrijkheid van de mens en het verleggen van de limieten van wat mogelijk lijkt. Beide balanceren tussen ideeën en materiële realiteit. Het lichtontwerp van Antoine Goldschmidt roept bovenaardse atmosferen op en draagt zo bij tot een krachtige visuele poëzie. Wetenschap en kunsten wentelen zich om elkaar in een onvergetelijke voorstelling.
Meer minimal
Voor wie ook voor de geesteswetenschappen te vinden is, opent de avond met een symposium waarin minimal music vanuit musicologisch en muziekfilosofisch perspectief benaderd wordt. Adams en Glass zijn exponenten van een compositorische visie die diep in de twintigste eeuw teruggaat. Deze happening belicht ook de vroegere momenten van de ontwikkeling van minimal music. De percussiesectie leidt het publiek doorheen de wereld van de minimal music in het Atrium. Zo verkennen we een breed scala aan muziek in verschillende bezettingen. Het sluitstuk van de avond is een recentere publiekslieveling: Max Richters Vivaldi’s Four Seasons Recomposed. Het is treffend dat Richter net Vivaldi’s Vier Seizoenen herwerkte. De seizoenen en het ritme van de natuur zijn bij uitstek voorbeelden van een cyclisch tijdsbegrip. Op deze tonen dragen de strijkers van het Antwerp Symphony Orchestra samen met solist Elena Urioste je de nacht in. Rond middernacht komt deze prikkelende happening ten einde — ten minste voor wie tijd als iets lineairs ervaart.
tekst: Eva Van Daele