De Johannespassie van Bach: een intrinsiek menselijke boodschap

Wie de woelende openingsmaten van Bachs Johannespassie ooit hoorde, weet dat deze muziek naar de keel grijpt. De puls van de bastonen, de zuchtende figuren in de blazers en golvende beweging in de strijkers creëren een heel bijzondere sfeer. En dan zetten plots de stemmen gezamenlijk in en worden drie afzonderlijke uitroepen gelanceerd: Herr!, Herr!, Herr! Iedereen hangt aan de lippen van de muzikale meesterverteller Johann Sebastian Bach die het lijdensverhaal volgens Johannes interpreteert en muzikale diepzinnigheid verleent.

Sinds Bachs Mattheüspassie in 1829 door Felix Mendelssohns Berlijnse uitvoering een goed gevuld tweede leven kreeg, werd de Johannespassie wat naar het achterplan gedreven. De sporadische verdedigers van dat eerdere Bachwerk waren echter niet van de minste: Robert Schumann, die de Johannespassie in 1851 had uitgevoerd, vond deze Bachcompositie geniaal en roemde ze onomwonden. Hij vond ze in veel opzichten stoutmoediger, krachtiger en poëtischer dan de Mattheüspassie. Ondertussen hebben vele honderdduizenden muziekliefhebbers de vele kwaliteiten van de Johannespassie (her)ontdekt en is het werk weer helemaal op het voorplan terecht gekomen. Recent onderzoek versterkt ook de overtuiging dat Bach zelf heel erg hield van zijn eerste passie. De veelvuldige herwerkingen en uitvoeringen, die ondertussen beter in kaart zijn gebracht, liepen door tot en met Bachs laatste twee levensjaren.

De Johannespassie werd voor het eerst uitgevoerd op Goede Vrijdag 1724 in de Nikolaikirche in Leipzig. Bach had tijdens de voorafgaande maanden met het componeren van kerkcantates al een boeiend muzikaal-theologisch universum geëxploreerd. In de Johannespassie overtrof hij zichzelf door op een unieke manier recitatieven, aria’s, koralen en koorcomposities zo te organiseren dat ze verhalende en bezinnende onderdelen met weergaloze muziek konden laten samensmelten.

Iedereen hangt aan de lippen van de muzikale meesterverteller Johann Sebastian Bach die het lijdensverhaal volgens Johannes interpreteert en muzikale diepzinnigheid verleent.

Genieten kan je in dit meesterwerk van elke seconde. De manier waarop Bach de zeer menselijke trekken van Pilatus schildert bijvoorbeeld, of de heftige reacties van het volk op het proces dat hij tegen Jezus voert, het zijn telkens weer dramatische voltreffers. De opvallende harmonische rijkdom die Bach in de koraalzettingen etaleert, staat in functie van een efficiënte tekstuitdrukking. En dan zijn er nog de aangrijpende aria’s vol vocale én instrumentale fijnzinnigheden, zoals in Es ist vollbracht waarin verslagenheid maar ook hoop en strijdvaardigheid treffend uitgedrukt worden.

De Johannespassie is een complex amalgaam van vertelling en meditatie, van religie en politiek en van muziek en theologie. Met de leuze Solo Dei Gloria in het achterhoofd creëerde Bach muziek, waarin de symboliek naar de Lutherse theologische denkbeelden verwijst. Een geniale constructie vormt de basis voor zijn meesterwerk dat een intrinsiek menselijke boodschap uitdraagt en dat een krachtige uitwerking op ons heeft. En net daarom houdt de Johannespassie, ook 299 jaar na de creatie, overal ter wereld ontelbare luisteraars in de ban. TE