Hermann for kids

Raar maar waar: filmmuziek stond nog nooit eerder op de pupiters tijdens een KIDconcert. Hoog tijd dus om muziek uit de bioscoop naar het concertpodium te halen. En wie beter dan icoon Bernard Herrmann om de vertelling van Moby Dick te voorzien van een soundtrack?

Titels als Psycho, Vertigo, Citizen Kane en Taxi Driver doen misschien meer belletjes rinkelen dan de naam van de filmcomponist van deze prenten, Bernard Herrmann (1911-1975). Zijn ‘American Dream’ beleefde hij in Hollywood als succesvol dirigent en componist tussen regisserende grootheden als Alfred Hitchcock, Orson Welles en Martin Scorsese. Hoewel, ‘Dream’… De filmindustrie schonk hem gaandeweg steeds minder voldoening. Een succesrijke carriere in de concert- en operawereld als componist en dirigent daarentegen was zijn ultieme doel. Dat is te merken aan Herrmanns concertrepertoire met symfonische gedichten en kamermuziek, maar ook zijn partituren voor het witte doek kunnen zonder verlies van hun originaliteit en dramatiek vertaald worden naar de concertzaal. Toch bestempelde de naar verluidt intens hartstochtelijke (en soms weerspannige) man in 1975 zijn leven als ‘mislukt’. Na het horen van zijn fantastische muziek voor Vertigo, Psycho en The Man Who Knew Too Much is dat moeilijk te begrijpen, maar hij leverde nu eenmaal een strijd die andere Amerikaanse componisten in de entertainmentsector niet vreemd was. Ook Leonard Bernstein en George Gershwin zaten gewrongen tussen kassuccessen in musicalhuizen en een moeizame erkenning in concertzalen. Gelukkig beslechtte de muziekgeschiedenis die strijd al grotendeels voor hen, nu is het tijd voor Bernard Herrmann.

Modern romantisch

Hoewel in zijn tijd volop met onder meer elektronica en doorgedreven atonaliteit werd geëxperimenteerd in de ‘ernstige’ muziek, noemde Herrmann zichzelf een ‘neo-romanticus’. Anders gezegd: hij was in de 20e eeuw geboren, maar met een 19e-eeuwse geest. Voor hem bleef muziek in de eerste plaats een overdracht van emoties, eerder dan een navelstarende modegril. Hij had wel sympathie voor ‘nieuwe muziek’, en zelf kwam hij ook origineel uit de hoek, maar moderne ingrepen moesten voor hem steeds ingebed zijn in een groter verhaal en niet verzanden in gratuite nieuwlichterij. De vertelkracht van muziek ging voor en zo kwam Herrmann automatisch uit bij Richard Wagner, voor velen heer en meester van het 19e-eeuwse muziekdrama. Het fatale verlangen, vermomd als een smachtende aaneenschakeling van akkoorden, is zowel in Wagners Tristan und Isolde als in Herrmanns Vertigo terug te vinden. Niet voor niets wordt Herrmann de ‘Wagner van de 20e eeuw’ genoemd: de Scène d’amour uit Vertigo citeert zelfs quasi letterlijk de climax uit Wagners Liebestod. Zowel de operameester als de filmgrootheid zetten harmonie en instrumentatie bijzonder efficiënt in. Herrmann noemde de orkestratie dan ook ‘de vingerafdruk van de componist’ en vond dat minstens even belangrijk als de melodie: ‘vragen aan iemand anders om de orkestratie uit te werken is alsof een schilder aan iemand anders zou vragen om de kleuren te kiezen’. Voor Psycho uit 1960 werd zijn kleurenpalet echter danig beperkt door het krappe filmbudget. Een strijkorkest werd nog net uit de brand gesleept en zelfs dan verrast Herrmann met percussieve of net extra ijle vioolklanken. De beelden van Psycho deden Herrmann grijpen naar harde dissonanten en atonale doolhoven die toen voor avant-gardisten evident waren. Beroemd is de moordscene, beter bekend als de ‘douchescene’, met de hoog snerpende violen die de onstopbare dreiging ondubbelzinnig voorstellen. Vanaf dan werd die muziek voor elke soortgelijke situatie gebruikt, al wordt de oorspronkelijke sérieux zo nu en dan achterwege gelaten. Ook de rest van Psycho’s partituur loopt over van de bloedstollende passages. Geen filmmuziek, maar wel even beeldend, is zijn Currier and Ives Suite voor orkest. Die vijfdelige suite is losjes gebaseerd op gravures van het destijds beroemde 19e-eeuwse lithografiebedrijf Currier and Ives in New York. Opvallend lichtvoetig passeren Weense walsen en gallops in een virtuoze orkestratie met een flinke dosis humor.

Hijs de zeilen

Vertigo, Psycho en de Currier and Ives Suite is drie keer Bernard Herrmann en drie keer totaal verschillend. Samen vormen ze een totaalpakket met wondermooie liefdesscenes, bloedstollende thrillers, vrolijke dansen en avontuurlijke tochten. Aangevuld met knipogen naar Richard Wagner hebben we de perfecte mix om het avontuur van Moby Dick van het podium te doen spatten. Voor het ruime sop kiezen gaat immers het best op de tonen van Wagners ouverture uit Der Fliegende Holländer. De Duitser doet trouwens een extra duit in het zakje: zijn ingenieus systeem van leidmotieven, waarbij elk personage een eigen thema krijgt, geeft het orkest de kans om naast acteurs Günther Lesage, Joris Van den Brande en Koen De Graeve als vierde verteller op te treden. Orkestkapitein Tobias Wögerer staat aan het roer van het Antwerp Symphony Orchestra in deze vertolking van Herman Melville’s literaire klassieker over de wraakzieke kapitein Ahab, de pientere Ismaël en een mythische, witte walvis. SP