De trompet, paradox in koper

Hemelse heraut, aardse schenenschopper, diva, punkprinses: trompet, paradox in koper

Als de mummie van Toetanchamon in 1922 wordt ontdekt, liggen er twee trompetten in zijn graf. Een van zilver, een van brons. Wanneer ze voor het eerst in 3.000 jaar worden bespeeld, klinkt dat volgens oorgetuigen als ‘het gebalk van een ezel’ – niet meteen wat je van een vorstelijk attribuut zou verwachten. Toch hoeft het niet te verbazen dat de trompet deel uitmaakte van de schat van de farao: van oudsher geldt ze als spreekbuis van goden en geesten en als megafoon van majesteitelijkheid. Maar er is meer. Doorheen de geschiedenis was de trompet zowel blijde boodschapper als gezant van tragedie, en schopte ze het van slagveld en troonzaal tot concertpodium en hitparade. De merkwaardige historie van de meest paradoxale aller blazers.

Ooit vaste gezel van farao’s en keizers wordt de trompet ook nu nog geassocieerd met vorstelijk gezag - denk maar aan de kroning van Charles III, die door de Fanfare Trumpeters of the Royal Air Force werd begeleid. Menig Blijde Inkomst - zoals die van Margaretha van York in Brugge, anno 1468 - werd door schelle blazers van een gulden randje voorzien. En zowel Zonnekoning Louis XIV als Frederik de Grote van Pruisen beschikten over een elite trompetterkorps, dat militaire ceremonies en hofbanketten opluisterde. Vaak stond niet enkel de trompetklank maar ook het object zelf voor autoriteit en aanzien. Zo beschouwden middeleeuwse Tempelridders hun gouden exemplaren als tokens van door god vergunde macht. En in heel wat Afrikaanse landen geldt tot op vandaag dat wie de koninklijke trompetten (kakaki of malakat zijn meterslange, metalen trompetten, die wekelijks verzamelen blazen voor een openbaar vertoon van macht door de regerende vorst, nvdr.) bezit, recht heeft op de kroon. 

Door die associatie met politieke macht was de trompet eeuwenlang het voorrecht van mannelijke musici – een privilege dat evenwel met toewijding en volharding werd betaald. Wie zich al eens aan de lastige embouchure van dit instrument waagde, begrijpt waarom trompetspelen in het Oude Griekenland een Olympische discipline was. 

Godenfluisteraar

Keuvelen met koningen is één ding, onderhandelen met opperwezens een ander. Geen punt voor de trompet, die al van in de Oudheid als bruggenbouwer tussen hemel en aarde wordt gezien. Het instrument scoort dan ook hoog in de woordindex van de Bijbel. Daar belichaamt de trompet vaak de dialoog tussen God en mens, maar speelt ze ook een opvallende rol in cataclysmen als de val van Jericho en de Dag des Oordeels. De zilveren trompetten van Mozes schallen dan weer op het kruispunt van strijd en verbondenheid: nu eens geven ze marsbevelen, dan weer blazen ze verzamelen. Ook in andere religies en culturen staat de trompet overigens vaak voor verbinding. Zo fungeert ze in Afrikaanse en Oceanische tradities als navelstreng naar de aarde en geleider voor contact met de natuur. De molimo-trompet van de Bambuti in Congo, bijvoorbeeld, wordt gebruikt om de geest van het bos te wekken: een ritueel dat ecologische balans en spiritueel welzijn veilig moet stellen.

Praal en paradox

In het contrast tussen het alledaagse en het verhevene schuilt alvast een stukje van de paradox die trompet heet. Maar ook in andere opzichten verschijnt ze met een Januskop in de spiegel van de tijd. Op middeleeuwse toernooien stuwde ze de ruiters naar hun eerste charge; al sinds mensenheugenis choreografeert ze ruiters en drijvers tijdens jachtpartijen; op stadstorens blies ze eeuwenlang elk uur de tijd. Zo plaatste de trompet niet enkel geluidsmarkers in het alledaagse maar ook klanktattoos van het memorabele. 

Even vaak stond haar klank echter voor onheil en rampspoed. Als signaalinstrument op het slagveld liep de trompet in de voorhoede van Piet Hein; tot op vandaag wordt ze ingezet bij militaire begrafenissen en plechtigheden (denk taptoe en Last Post), wat dan weer getuigt van haar melancholieke inborst en contemplatieve potentieel. Samenbrengen/wegduwen, vrees/verwondering, actie/reflectie: in het web van symbolen en verhalen rond de trompet, echoën tegenstrijdigheden haar verbazende veelzijdigheid.

Podiumplaats

Al in de late middeleeuwen won de trompet aan belang als muziekmaker. Maar de ultieme move van hof, straat en kathedraal naar concertpodium werd pas ingezet in de barok, toen de trompet voor het eerst mocht soleren en het steeds rijkere orkestrale palet pittig kruidde. Na Bachs pionierende demonstratie van het brede debiet van de trompet, verwierf ze een vaste plek in het symfonieorkest. Klassieke concerti zoals dat van Joseph Haydn (1796) gaven een nieuwe boost, net als de uitvinding van de ventieltrompet. Zij inspireerde Richard Wagner tot onvergetelijke Leitmotive en Hector Berlioz tot orkestrale explosies. Geen wonder dat ze ook de oogappel werd van de avant-garde. Igor Stravinski maakte de trompet tot beatbox in Le Sacre du printemps (1913), Charles Ives bombardeerde haar tot quizmaster in The Unanswered Question (1908). 

En toen was er jazz. Louis Armstrong, Miles Davis en Dizzy Gillespie gebruikten de trompet als instrument van rauwe emotie en ongebreidelde fantasie. Via via bereikte ze ook het bastion van de popmuziek, waar The Beatles (All you need is love), Paul Simon (You can call me Al) en recent nog Jay-Z (Young Forever) en Dua Lipa (Love Again) haar naar nieuwe stratosferen voerden. Met vertolkers als Clora Bryant, Marie Speziale, Saskia Laroo, Selina Ott en Tine Thing Helseth blies de trompet ten slotte ook haar eigen genderstereotypen aan diggelen. Van paradox over provocateur tot punkprinses: niet in het gareel te krijgen, deze diva.

tekst: Sofie Taes

afbeelding bovenaan: Fragment uit: Hans Memling, God de Vader met zingende en musicerende engelen. Collectie KMSKA