Lord of the Rings: de complexe soundtrack van Howard Shore

Peter Jacksons verfilming van The Lord of the Rings houdt fans al meer dan twee decennia in de ban. De trilogie is gebaseerd op de boeken van J.R.R. Tolkien, maar komt pas echt tot leven dankzij de muziek van Howard Shore. In september 2024, twee jaar na het memorabele eerste deel van de trilogie, voert het Antwerp Symphony Orchestra het tweede deel, The Two Towers, live uit. Zo kan ook jij getuige van de kracht van het orkest in deze cultklassieker met voltallig symfonisch orkest en koor.

Met meer dan 100 leidmotieven in drie films is The Lord of the Rings de filmreeks met het rijkste muzikale pallet. Ter vergelijking: voor negen Star Wars-films schreef John Williams een zestigtal zulke thema’s. Het zijn er zelfs meer dan de 90 die Richard Wagner componeerde voor zijn vierdelige magnum opus Der Ring des Nibelungen. Nochtans werd net daar de basis gelegd voor het Leitmotiv. 

Hoewel Wagner het woord ‘leidmotief’ zelf nooit heeft gebruikt heeft, perfectioneerde hij het principe tussen 1853 en 1874. Want, zo dacht hij, een dermate grootse opera kan wel eens overweldigend zijn voor het publiek. Zij zien de veelheid aan personages op en af het podium lopen, zonder dat ze de kans krijgen om hen naar behoren te leren kennen. De muziek kan dan een handig geheugensteuntje zijn, aldus de componist. Zo kregen niet alleen personages, maar ook acties, objecten en emoties een eigen, terugkerend thema. En dat inspireerde dan weer tal van andere filmcomponisten. 

De Canadese componist Howard Shore was zeer vertrouwd met het werk van Wagner, maar ook met de boeken van J.R.R. Tolkien. Precies daarom wist hij dat de muziek voor die eerste The Lord of the Rings van regisseur Peter Jackson geen eenvoudige schrijfopdracht zou worden. “De wereld van Tolkien wordt beschouwd als een van de meest complexe fantasiewerelden die ooit zijn gemaakt”, zei hij daarover in de Canadese pers. 

“De schrijver creëert dualiteiten in het verhaal, zodat je niet alleen de elfen van Rivendell begrijpt, maar ook de elfen van Lothlórien. Net zoals je zowel Rohan als Gondor moet begrijpen. Alleen: niet iedereen die de films bekijkt, heeft ook de boeken gelezen. Ik mocht er dus niet van uitgaan dat de kijker de complexiteit van al die verschillende personages, culturen en objecten mee had. Daarom heb ik muziek gebruikt om dit complexe verhaal te verduidelijken.” Een klassiek voorbeeld van een leidmotief. 

Etherische klanken 

Wanneer het publiek op 19 december 2001 geïntroduceerd wordt aan die bijzondere wereld die Midden-aarde heet, is het dan ook de muziek van Shore die als gids fungeert. Tegen een pikzwarte achtergrond start een onheilspellende klank, gespeeld op een monochord (een instrument met een klankkast en een enkele snaar, dat bijvoorbeeld de oude Grieken gebruikten). Dat akkoord zet de toon voor de hele filmreeks. Vervolgens zijn de etherische klanken van het thema te horen, als eerste kennismaking met het leidmotief van de Lothlórien-elfen. 

Daarin is een hoofdrol weggelegd voor een vrouwenkoor, dat in mineur boven de strijkers uitsteekt. Pas dan volgt de stem van Cate Blanchett als Galadriel, koningin van Lothlórien, die de geschiedenis van de Ene Ring vertelt. Intussen krijgt het melancholische thema van die Ene Ring de kans om de partituur te domineren. En eens de proloog voorbij is en de actie zich op het scherm ontrolt, horen we voor het eerst een vrolijker leidmotief. Dat van ‘De Gouw’, meteen gevolgd door dat van de reisgenoten. De muziek van Shore is meer dan ondersteunend. Het is de hele onderbouw van de film. 

Waarom de soundtrack al twee decennia een absolute publieksfavoriet is, blijft ook voor Shore een groot vraagteken. Volgens hem heeft het vooral te maken met het bronmateriaal zelf: “Het is J.R.R. Tolkien die deze wereld heeft gecreëerd. Het is zo puur geschreven, dat lezers er op een erg persoonlijke manier mee omgaan. Het vertelt ook een diepgaand verhaal over eer, opoffering, kameraadschap en moed. Het is de strijd om alles wat groen en goed is, om de goedheid van de aarde te redden.” 

Groen en goed 

Groen en goed. Daarmee bedoelt de componist dat hij zich bewust liet inspireren door de natuur, net zoals Tolkien dat deed in zijn werk. Shore schreef het hele eerste deel The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring vanuit een vervallen 19de-eeuws huis in een eikenbos. “Ik zag de seizoenen veranderen en merkte dat naarmate de tuinen opfleurden, ook het evenwichtsgevoel terugkeerde. Vanaf dan werden mijn composities alleen maar beter.” 

En dan was er nog Nieuw-Zeeland, de plek waar de films werden opgenomen. In 2000 kreeg Shore een telefoontje van regisseur Peter Jackson, of hij geen belangstelling had voor de compositie- opdracht. Gepassioneerd door de boeken en geïntrigeerd door het grootse project, reisde hij naar de set. “Ik was onder de indruk van de kwaliteit van de productie”, aldus Shore. “Het was moeilijk om nee te zeggen. Ik voelde een grote verantwoordelijkheid. Deze film verdiende evenveel eerlijkheid, ziel en details als het originele werk van Tolkien.” 

De soundtrack leverde hem een eerste Oscar op, maar ook de positie van huiscomponist bij de volgende delen van de trilogie én de drie Hobbit-films. Ruim 20 jaar later blijft het publiek in de ban van de ring, en van die complexe soundtrack van Howard Shore. 

Tekst: Robin Broos