Jaap van Zweden: negen sleutelmomenten

Op donderdag 9 maart treedt Jaap van Zweden voor het eerst aan als dirigent emeritus van Antwerp Symphony. De Nederlander heeft in zijn lange loopbaan een duizelingwekkend parcours afgelegd, zowel in eigen land als in de rest van de wereld. Een korte samenvatting van zijn carrière in negen sleutelmomenten.

1960
Op 12 december 1960 wordt Jaap van Zweden geboren in Amsterdam. Zijn vader Daniël, zelf een concertpianist, moedigt hem op vijfjarige leeftijd aan om viool te leren spelen. Met succes, want de jonge Jaap blijkt een natuurtalent. Hij wint verschillende wedstrijden en vertrekt als 16-jarige naar New York om er te studeren aan het legendarische Juilliard.

1979
Op amper 19-jarige leeftijd wordt Jaap van Zweden concertmeester bij het Concertgebouworkest, als jongste ooit. Er lijkt een bloeiende carrière als violist weggelegd voor Jaap: naast zijn werk bij het Concertgebouworkest is hij te gast als solist bij verschillende Nederlandse orkesten, zijn opnames van Brahms’ Vioolsonates worden bekroond én hij wordt in 1984 uitgenodigd om een recital te geven in het Witte Huis in Washington.

1990
Tijdens een repetitie in Berlijn vraagt Leonard Bernstein plots aan van Zweden om zijn dirigeerstokje over te nemen tijdens Mahlers Eerste Symfonie. Hij wil graag in de zaal luisteren naar het orkest, en heeft alle vertrouwen in hem. Van Zweden heeft de smaak te pakken. In 1995 neemt hij afscheid van het Concertgebouworkest om zich volledig te focussen op zijn carrière als dirigent.

1997
Samen met zijn vrouw Aaltje richt van Zweden Stichting Papageno op. Door hun ervaringen met hun autistische zoon Benjamin wilden ze meer doen voor kinderen en jongeren met autisme. Stichting Papageno is een veelzijdige organisatie, die onder andere door muziektherapie contact probeert te leggen met de kinderen. In 2015 wordt het Papageno Huis Laren geopend, een plek waar tijdelijke opvang en ondersteuning kan gegeven worden aan jongeren met autisme. 

2005
Op 17 november 2005 geeft Jaap van Zweden zijn eerste concert als bij het Antwerp Symphony Orchestra, toen nog deFilharmonie. In de Koningin Elisabethzaal dirigeert hij ondermeer Sjostakovitsjs Achtste Symfonie. In seizoen 2008-2009 wordt van Zweden chef-dirigent bij het orkest.

2011
Op 11 juni 2011 neemt van Zweden afscheid van het orkest. Tijdens een ingetogen speech bedankt hij het orkest én het publiek, en zweert hij terug te keren naar Antwerpen. Datzelfde jaar wordt hij door de Amerikaanse vakpers uitgeroepen tot Dirigent van het Jaar. Niet lang erna wordt van Zweden aangesteld als chef-dirigent van het Hong Kong Philharmonic, en reist hij de wereld rond. Vooral in de Verenigde Staten blijkt zijn dirigeerstijl aan te slaan.

2018
Jammer dat Bernstein dit niet meer heeft meegemaakt: de jonge snaak die hij ooit vroeg om even het orkest te leiden, wordt chef-dirigent bij zijn New York Philharmonic. Van Zweden treedt zo in de voetsporen van ondermeer Gustav Mahler, Arturo Toscanini en Pierre Boulez. In 2024 neemt van Zweden afscheid van het New York Phil, maar niet voordat hij de onlangs gerenoveerde David Geffen Hall opnieuw leven mag inblazen.

2021
Lichtpuntje midden in de coronacrisis: exact 2589 dagen na zijn laatste concert met Antwerp Symphony staat van Zweden opnieuw voor het orkest, zij het zonder publiek. Niet onbelangrijk: hij staat voor het eerst op de bok in de gouden Koningin Elisabethzaal. Van Zweden is dermate onder de indruk van het orkest én de zaal dat hij graag opnieuw structureel wil samenwerken.

2023
Op donderdag 9 maart 2023, om 20 uur, stapt Jaap van Zweden het podium van de Koningin Elisabethzaal op. Nog voor de eerste noot van Wagners Ouverture tot Die Meistersinger von Nürnberg weerklinkt, ontvangt het Antwerpse publiek onze Jaap van Zweden met een daverend applaus.

Tekst: Sven Sabbe